“วัดพระธาตุแช่แห้ง”
......งานประเพณีประจำปีที่สำคัญของคนเมืองน่านที่ได้ปฏิบัติไหว้สานมัสการองค์พระธาตุนั้น เรียกว่า งานหกเป็งนมัสการพระธาตุแช่แห้ง คือ วันขึ้น 11-15 ค่ำ เดือน 6 (เหนือ) คือ ราวเดือนมีนาคม ซึ่งจะมีพีสำคัญทางพระพุทธศาสนา เช่น การทำบุญ ตักบาตร ฟังเทศน์ การสวดมนต์ เทศน์มหาชาติ แม้การปฏิบัติธรรมแบบนุ่งขาวห่มขาว รวมถึงการละเล่นทางวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมา เช่น การแข่งขันประกวดการตีกลองแอว การจ๊อย การซอ และการอ่านค่าว
...คณะพรรคสักการะพระธาตุเจดีย์แล้ว ก็เดินอ้อมไปชมด้านหลังองค์พระธาตุ มีศาลาเล็กๆ อีกแห่งหนึ่งเรียกว่า ศาลาหลวงพ่อทันใจ ที่นั่นมีพระพุธรูปองค์หนึ่งที่ว่ากันว่า ถ้าอธิษฐานขออะไรจะสมหวังในเร็ววัน คณะพรรคแวะกราบอธิษฐานกันถ้วนหน้า
...“อธิษฐานอะไร” พัดยศถามแบร๊ด พิทท์
...“อธิษฐานขอให้ได้พบกัปตันผาโดยเร็ววัน” แบร๊ด พิทท์ ตอบเสียงดัง
...“เหมือนกันเลย” พัดยศบอกพร้อมอมยิ้ม
...รุ้งราตรีหันมาค้อน ก่อนจะกลับไปพนมมือหลับตาอธิษฐานต่อไป ไม่มีใครทราบหรอกว่า รุ้งราตรีก็อธิษฐานขออย่างเดียวกันกับที่พัดยศและแบร๊ดพิทท์ พูดออกมานั่นแหละ...
...ที่มา สิเนหามนตาแห่งลานนา ฉากที่หก-แจ้ง หน้า 357-358
...ใครที่มาเยือนเมืองน่านแล้ว ไม่ได้ไปกราบนมัสการพระธาตุแช่แห้ง ก็เหมือนไม่ได้มาเมืองน่าน วัดพระธาตุแช่แห้ง พระอารามหลวง เป็นปูชนียสถานอันสำคัญที่ศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองน่านมีอายุนานราวกว่า 600 ปี ตั้งอยู่ทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำน่าน องค์พระธาตุแช่แห้งภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ตามประวัติสร้างเมื่อ พ.ศ. 1896 อายุราว 600 ปีเศษ องค์พระธาตุที่มีขนาดสูงถึง 55.5 เมตร และมีสีเหลืองอร่ามเรืองรองเนื่องจากบุด้วยแผ่นทองเหลืองงดงามอร่ามตา องค์พระธาตุเป็นเจดีย์รูปทรงระฆัง ได้รับอิทธิพลจากเจดีย์พระธาตุหริภุญไชย ฐานเป็นสี่เหลี่ยมซ้อนกันขึ้นไป บุด้วยทองจังโก้ (ทองดอกบวบ ทองเหลืองผสมทองแดง) แล้วลงรักปิดทอง จากพงศาวดารเมืองน่านกล่าวว่า พระยาการเมือง เจ้านครน่านได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุจาก กรุงสุโขทัย มาประดิษฐานไว้ที่ดอยภูเพียงแช่แห้ง และตามตำนานกล่าวว่า พระพุทธเจ้าได้เสด็จมาประทับสรงน้ำที่ริมฝั่งแม่น้ำน่านทางทิศตะวันออก ที่บ้านห้วยไค้ และเสวยผลสมอแห้ง ซึ่งพระยามลราชนำมาถวาย แต่ผลสมอนั้นแห้งมากพระพุทธเจ้าจึงทรงนำผลสมอนั้นไปแช่น้ำก่อนเสวยและทรงพยากรณ์ว่า ต่อไปที่นี่จะมีผู้นำพระบรมสารีริกธาตุมาประดิษฐานจึงเรียกพระสถูปที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุแห่งนี้ว่า พระธาตุแช่แห้งทุกๆ ปี จะมีการจัดงานนมัสการพระธาตุแช่แห้ง ในราวขึ้น 11 ค่ำ – 15 ค่ำ เดือน (เดือน 6 เหนือ) หากจะนับจันทรคติก็อยู่ราวปลายเดือนกุมภาพันธ์หรือประมาณเดือนมีนาคมของทุกปี หรือที่เรียกว่า หกเป็ง งานประเพณีหกเป็ง เป็นงานที่สำคัญที่คนเมืองน่าน และนักท่องเที่ยว จะแห่แหนกันมาทำบุญไหว้สานมัสการองค์พระธาตุแช่แห้งกันอย่างเนืองแน่นโดยเฉพาะอย่างยิ่ง องค์พระธาตุแช่แห้งยังเป็นพระธาตุประจำปีเกิดของคนที่เกิดปีเถาะ ตามคติการไหว้พระธาตุตามปีนักกษัตรของชาวลานนา งานหกเป็งนมัสการพระธาตุแช่แห้ง เป็นงานประจำปีที่ยิ่งใหญ่ และถือเป็นปฏิทินท่องเที่ยวที่สำคัญงานหนึ่งของจังหวัดน่าน
